بررسی تغییرات جمعیتی پروانه جوانه خوار بلوط (‏Tortrix viridana L.‎‏) و کارآیی تله‌های فرمونی در میزان شکار آن در جنگل های بلوط ‏شهرستان سردشت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه

2 استادیار، گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه

3 دانشیار، گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه

4 کارشناس ارشد پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، ارومیه

چکیده

مقدمه و هدف: جنگل‌های ناحیه رویشی زاگرس، به‌عنوان دومین اکوسیستم جنگلی طبیعی کشور، گسترده‌ترین و مهم‌ترین زیستگاه گونه‌های مختلف بلوط در ایران محسوب می‌شوند. آفت پروانه جوانه‌خوار بلوط (Tortrix viridana L.) یکی از آفات کلیدی این گونه‌ها در این منطقه است. تله‌های فرمونی به روش‌های متنوع در مدیریت تلفیقی آفات، از جمله جوانه‌خوار بلوط، کاربرد دارند؛ با این حال، کارآیی آن‌ها ممکن است بسته به شرایط منطقه، نوع محصول و ویژگی‌های زیستی آفت متفاوت باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی بیولوژی آفت، تاثیر ارتفاع از سطح دریا بر کارآیی تله‌های فرمونی و همچنین اثر محل و ارتفاع نصب تله‌ها بر میزان شکار جوانه‌خوار بلوط در منطقه میرآباد سردشت انجام شد.
مواد و روش‌ها: بیولوژی آفت از طریق نمونه‌برداری‌های هفتگی از لاروهای سنین مختلف و شفیره‌ها بررسی شد. تاثیر گونه بلوط میزبان بر رشد آفت با اندازه‌گیری وزن لاروهای سن آخر و شفیره‌ها در مناطق پردانان و میرآباد (هر منطقه شامل 1500 لارو و 1500 شفیره از دو گونه بلوط Quercus infectoria و Q. brantii) مورد ارزیابی قرار گرفت. برای بررسی اثر ارتفاع از سطح دریا، سه طبقه ارتفاعی 1100–1200، 1200–1300 و 1300–1400 متر در جهت شرقی منطقه انتخاب شد و در هر طبقه، 10 تله فرمونی در قسمت بیرونی تاج درختان دارمازو نصب گردید (جمعاً 30 تله). همچنین برای بررسی اثر محل نصب تله‌ها، 10 تله در بیرون و 10 تله در داخل تاج درختان قرار گرفت. برای ارزیابی اثر ارتفاع نصب، 10 تله در ارتفاع 1.5 متری و 10 تله در ارتفاع 3 متری روی درختان بلوط نصب شد. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخه 21 تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها: جوانه‌خوار بلوط پنج سن لاروی دارد که پس از سن پنجم، پیش‌شفیره و سپس شفیره شکل می‌گیرد. اولین شفیره‌ها اواخر اردیبهشت مشاهده شدند. حشرات کامل پس از خروج از شفیره و جفت‌گیری تخم‌ریزی می‌کنند و نسل سالانه آفت یک نسل در سال است. زمستان‌گذران آفت به صورت تخم بوده و حشرات کامل حدود 30–40 روز فعال هستند. اولین ظهور حشرات کامل در اوایل خرداد و اوج پرواز آن‌ها در بیستم خرداد مشاهده شد و فعالیت آفت از اواسط تیر پایان یافت. حشرات ماده تخم‌ها را به صورت دستجات 2–4 تایی روی شاخه‌های جوان و در نزدیکی جوانه‌ها قرار می‌دهند، به‌گونه‌ای که لاروها بلافاصله پس از خروج از تخم به تغذیه از جوانه‌های تازه بپردازند. پولک‌های لارو خاکستری تا قهوه‌ای و هم‌رنگ شاخه‌ها هستند، بنابراین تشخیص آن‌ها با چشم غیرمسلح دشوار است. میانگین وزن لاروهای سن آخر روی دو گونه بلوط اختلاف معناداری در سطح 5 درصد داشت؛ بیشترین وزن لاروها در گونه Q. infectoria در منطقه میرآباد ثبت شد. همچنین وزن لاروها و شفیره‌ها در سال 1400 نسبت به سال 1390 افزایش داشته و شفیره‌های روی Q. infectoria سنگین‌تر از Q. brantii بودند. میزان شکار حشرات کامل توسط تله‌های فرمونی در ارتفاعات مختلف تفاوت معنادار داشت، به‌گونه‌ای که بیشترین شکار در ارتفاع 1100–1200 متر مشاهده شد. تله‌های نصب شده در داخل تاج درختان نسبت به خارج تاج حشرات بیشتری شکار کردند، در حالی که ارتفاع نصب (بالای تاج یا پایین تاج) تفاوت معنی‌داری ایجاد نکرد. میانگین شکار در تله‌های نصب شده در بالای تاج و پایین تاج به ترتیب 43 و 46 حشره کامل در هر تله بود.
نتیجه‌گیری کلی: نتایج نشان داد که منطقه میرآباد سردشت با آلودگی بالای آفت جوانه‌خوار بلوط مواجه است و تعداد بالای حشرات شکار شده توسط تله‌های فرمونی این موضوع را تایید می‌کند. مقایسه سال‌های 1390 و 1400 حاکی از افزایش قابل توجه جمعیت آفت و گسترش آن در بیشتر مناطق استان آذربایجان غربی است. بهترین مکان نصب تله‌های فرمونی در ارتفاع 1100–1200 متر، نیمه پایینی و داخل تاج درختان بلوط بود. در مناطقی با جمعیت بالای آفت، نصب تله در نیمه بالای تاج توصیه نمی‌شود، زیرا علاوه بر کارایی کمتر، اجرای عملیات کنترل را زمان‌بر می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of population changes of the oak leaf-roller (Tortrix viridana L.) and the efficiency of pheromone traps in its capturing rate in the oak forests of Sardasht city

نویسندگان [English]

  • Karim Khezri-Khoresht 1
  • Mohammad Reza Zargaran 2
  • Seyed Rostam Mousavi-Mirkala 3
  • Zahra Hashemi-Khabir 4
1 Department of Forestry, Faculty of Natural Resources, Urmia University
2 Assistant Prof., Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, I. R. Iran
3 Associate Prof., Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, I. R. Iran
4 Researcher of Agriculture and Natural Resources and Education Center of West-Azarbaijan Province, Urmia
چکیده [English]

Introduction and Objective: The Zagros forest region, as the second-largest natural forest ecosystem in Iran, represents the most extensive and significant habitat for various oak species in the country. The oak budworm (Tortrix viridana L.) is a key pest affecting these species in this region. Pheromone traps are widely used in integrated pest management programs, including for the oak budworm; however, their efficiency may vary depending on regional conditions, host plant characteristics, and pest biology. The present study aimed to investigate the biology of T. viridana, the effect of altitude on the efficacy of pheromone traps, and the influence of trap placement and installation height on the capture rate of oak budworm adults in the Mirabad area of Sardasht.
Materials and Methods: Pest biology was assessed through weekly sampling of larvae at different developmental stages and pupae. The effect of host oak species on pest development was evaluated by measuring the weight of final-instar larvae and pupae in the Pardanān and Mirabad areas (each area included 1,500 larvae and 1,500 pupae from two oak species, Quercus infectoria and Q. brantii). To assess the impact of altitude on trap efficiency, three altitudinal strata (1,100–1,200 m, 1,200–1,300 m, and 1,300–1,400 m above sea level) were selected in the eastern part of the study area, and 10 pheromone traps were installed in the outer canopy of oak trees at each stratum (totaling 30 traps). To examine the effect of trap location, 10 traps were installed inside the canopy and 10 outside. To evaluate installation height, 10 traps were placed at 1.5 m and 10 traps at 3 m above ground level. Data were analyzed using SPSS software version 21.
Results: The oak budworm exhibits five larval instars, followed by prepupal and pupal stages. The first pupae were observed in late May. Adults emerge from pupae, mate, and lay eggs; the species has one generation per year, with overwintering occurring in the egg stage. Adult activity lasts approximately 30–40 days. The first adult emergence occurred in early June, peaking on 10 June, and activity ceased by mid-July. Females deposit eggs in clusters of 2–4 on young branches near buds, ensuring immediate access to food for emerging larvae. Larval scales range from gray to brown, camouflaging with branches and making detection difficult without expertise. Significant differences were observed in the mean weight of final-instar larvae between the two oak species (p < 0.05), with the highest larval weight recorded on Q. infectoria in Mirabad. Larval and pupal weights were higher in 2021 compared to 2011, and pupae from Q. infectoria were heavier than those from Q. brantii. Capture rates of adults by pheromone traps differed significantly across altitudinal strata, with the highest captures at 1,100–1,200 m. Traps installed inside the canopy captured more adults than those outside, whereas the height of installation within the canopy (upper vs. lower) did not significantly affect captures, with mean captures of 43 and 46 adults per trap, respectively.
Conclusion: The Mirabad protected area of Sardasht experiences high infestation levels of oak budworm, as confirmed by the large number of adults captured with pheromone traps. Comparison of data from 2011 and 2021 indicates a marked increase in pest population and expansion across most areas of West Azerbaijan Province. The optimal trap placement was found to be within the lower half of the tree canopy at altitudes of 1,100–1,200 m. In areas with high pest density, installation in the upper canopy is not recommended, as it reduces efficiency and increases labor requirements for pest management operations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pest
  • Oak
  • Demographic changes
  • Zagros